Sağlıklı beslenme genel sağlık ve iyi hissetmenizde başlıca rol oynar. Ancak, bazı insanlar sağlıklı beslenmeyi takıntı haline getirip ortoreksiya olarak bilinen bozukluğa dönüştürüyor. Ortoreksiya nervoza bilimsel makale yazımızda bulunan kaynaklar %100 bilimseldir.
Diğer yeme bozuklukları gibi, ortoreksiya nervozanın da sert sonuçları olabilir.
Bu makale ortoreksiya hakkında bilmeniz gerekenleri anlatıyor.
Ortoreksiya Nervoza Nedir?
Ortoreksiya yada ortoreksiye nervoza, sağlıksız hissetme takıntısı ile sağlıklı beslenmeye yönelik bir yeme bozukluğudur.
Diğer yeme bozukluklarının tersine, ortoreksiya gıdanın miktarında değil kalitesi etrafında gelişir. Anoreksiya ya da bulimiya nervoza yeme bozukluklarının tersine, ortoreksiyalı insanlar çok nadir kilo vermeye odaklanır (1).
Bunun yerine, gıdaların saflığı konusunda aşırı bir saplantıya ve sağlıklı beslenmenin faydalarına karşı takıntıya sahiptirler.
Tıp topluluğu ortoreksiyayı tanımaya başlasa da ne Amerikan Psikiyatri Birliği ne de DSM-5 durumu resmi bir yeme bozukluğu olarak tanımlamadı.
Amerikalı doktor Steve Bratman, “ortoreksiya” terimini ilk olarak 1997’de türetti. Terim, Yunanca “doğru” anlamına gelen “orthos” dan türemiştir.
ÖZET
Ortoreksiya nervoza, sağlıklı beslenme ve optimal beslenme takıntısı içeren bir yeme bozukluğudur.
Ortoreksiya Nervoza Neden Olur?
Basitçe, sağlığınızı düzeltmek/arttırmak için bir diyete başlıyorsunuz ancak bu konuya çok fazla odaklanıyorsunuz.
Zamanla, küçük bir diyete başlamanızı sağlayan iyi niyetiniz büyük bir soruna, ortoreksiyaya dönüşüyor.
Ortoreksinin kesin nedenleri üzerine araştırmalar seyrektir, ancak obsesif-kompulsif eğilimler ve eski veya mevcut yeme bozuklukları bilinen risk faktörleridir (2, 3).
Diğer risk faktörleri arasında mükemmeliyetçilik eğilimleri, yüksek kaygı veya kontrol ihtiyacı vardır (4, 5).
Bazı çalışmalar, kariyerleri için sağlığa odaklanan bireylerin ortoreksiye yakalanma riskinin daha yüksek olabileceğini de bildirmektedir.
Sık görülen örnekler arasında sağlık çalışanları, opera solistleri, bale dansçıları, senfoni orkestrası müzisyenleri ve sporcular yer alır (5, 6, 7, 8, 9).
Risk ayrıca yaşa, cinsiyete, eğitim seviyesine ve sosyoekonomik duruma da bağlı olabilir, ancak tam sonuçlara varmadan önce daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır (2).
ÖZET
Ortoreksinin kesin nedenleri tam olarak bilinmemektedir, ancak belirli kişilik ve mesleki risk faktörleri tanımlanmıştır.
Ortoreksiya Nervoza Ne Kadar Yaygındır?
Bazı durumlarda, ortoreksiya ile sağlıklı beslenme ile ilgilenme arasında ayrım yapmak zor olabilir.
Bu nedenle ortoreksinin ne kadar yaygın olduğunu belirlemek zordur. Çalışmalardaki oranlar %6 ile %90 arasında değişmektedir. Bunun bir nedeni, teşhis kriterlerinin evrensel olarak kabul edilmemesidir (10).
Dahası, kriterler davranışların kişinin ortoreksinin çok önemli bir parçası olan sosyal, fiziksel veya zihinsel sağlığını olumsuz etkileyip etkilemediğini değerlendirmez.
Sağlıklı beslenme hevesi, ancak aşırı kilo kaybı veya arkadaşlarla dışarıda yemek yemeyi reddetme gibi günlük yaşamı olumsuz etkileyen bir takıntıya dönüştüğünde ortoreksiye dönüşür.
Bu olumsuz etkiler hesaba katıldığında, ortoreksiya oranları %1’in altına düşmektedir ki bu, diğer yeme bozukluklarının oranlarına paraleldir (10).
ÖZET
Sağlıklı beslenme hevesi, ancak fiziksel, sosyal veya zihinsel sağlığı olumsuz etkilemeye başladığında ortoreksiye dönüşür.
Ortoreksiya Nervoza Tanısı Nasıl Konur?
Sağlıklı beslenme ve ortoreksiya arasındaki ayrımı daha net hale getirmek için araştırmacılar Bratman ve Dunn, aşağıdaki iki bölümlü tanı kriterlerini önerdiler (11):
1. Sağlıklı beslenmeye saplantılı bir odak
İlk bölüm, yiyecek seçimleriyle ilgili abartılı duygusal sıkıntı içeren sağlıklı beslenmeye saplantılı bir odaklanmadır. Buna şunlar dahildir:
- Davranışlar veya düşünceler: Beslenme seçimleriyle ilgili kompülsif davranışların veya zihinsel meşguliyetin optimal sağlığı geliştirdiğine inanılmaktadır.
- Kendi kendine empoze edilen kaygı: Kendi kendine empoze edilen diyet kurallarını çiğnemek kaygı, utanç, hastalık korkusu, saf beslenememişlik hissi veya olumsuz fiziksel hislere neden olur.
- Sert kısıtlamalar: Zamanla artan ve tüm gıda gruplarının ortadan kaldırılmasıyla sonuçlanan, arınma, oruç veya her ikisinin eklenmesini içerebilen diyet kısıtlamaları.
2. Günlük hayatı bozan davranışlar
İkinci kısım, normal günlük işleyişi engelleyen zorlayıcı davranışlardır. Bu, aşağıdaki yollardan herhangi biriyle olabilir:
- Tıbbi Konular: “Yetersiz beslenme”, ciddi kilo kaybı veya diğer tıbbi komplikasyonlar, bu tür zorlayıcı davranışlardan kaynaklanabilecek tıbbi durumlara örnektir.
- Yaşam tarzı bozukluğu: Sağlıklı beslenme ile ilgili inanç veya davranışlardan kaynaklanan kişisel sıkıntılar, zor sosyal veya akademik işleyiş, yaşam tarzının bozulmasına neden olabilir.
- Duygusal bağımlılık: Beden imajı, öz değer, kimlik veya memnuniyet, aşırı derecede kendi kendine empoze edilen diyet kurallarına uymaya bağlı olabilir.
ÖZET
Ortoreksiya için tanı, sağlıklı beslenme ve günlük yaşamı bozan davranışlara saplantılı bir odaklanma arar.
Ortoreksiya Nervoza’nın Olumsuz Etkileri
Ortoreksiyaya bağlı olumsuz sağlık etkileri genellikle aşağıdaki üç kategoriden birine girer:
1. Fiziksel Etkiler
Ortoreksiya ile ilgili çalışmalar sınırlı olmasına rağmen, bu durumun diğer yeme bozuklukları ile aynı tıbbi komplikasyonların çoğuna yol açması muhtemeldir.
Örneğin, kısıtlayıcı yemenin neden olduğu temel besinlerde eksiklik, yetersiz beslenme, “anemi” veya anormal derecede yavaş kalp atış hızına neden olabilir (4, 12).
Şiddetli yetersiz beslenme sindirim sorunlarına, elektrolit ve hormonal dengesizliklere, metabolik asidoza ve bozulmuş kemik sağlığına neden olabilir (13, 14).
Bu fiziksel komplikasyonlar yaşam kalitenizi tehdit edebilir ve hafife alınmamalıdır.
ÖZET
Ortoreksinin, diğer yeme bozukluklarıyla bağlantılı olanlara benzer tıbbi komplikasyonlara yol açması beklenmektedir.
2. Psikolojik Etkiler
Ortoreksiyalı bireyler, gıdalarla ilgili alışkanlıkları bozulduğunda yoğun hayal kırıklığı yaşayabilir.
Dahası, kendi kendine empoze edilen beslenme kurallarını çiğnemek, muhtemelen suçluluk duygularına, kendinden nefret etmeye veya temizlenme veya oruç yoluyla arınma zorunluluğuna neden olabilir (2, 3).
Ek olarak, belirli yiyeceklerin yeterince “temiz” veya “saf” olup olmadıklarını incelemek için çok zaman harcanır. Bunlara sebzelerin pestisitlere, hormon takviyeli süt ürünlerine ve yapay tatlandırıcılara veya koruyucu maddelere maruz kalmasıyla ilgili endişeleri içerebilir (4).
Yemeklerin dışında, gıdaları araştırmak, kataloglamak, tartmak ve ölçmek veya gelecekteki yemekleri planlamak için fazladan zaman harcanabilir.
Son araştırmalar, gıda ve sağlıkla ilgili bu süregelen meşguliyetin daha zayıf bir işleyen hafıza ile bağlantılı olduğunu bildiriyor (4, 15).
Dahası, ortoreksiya ile yaşayan bireylerin esnek problem çözme becerileri gerektiren görevlerde iyi performans gösterme olasılığı daha düşüktür. Ayrıca insanlar da dahil olmak üzere çevrelerine daha az odaklanabiliyorlar (4, 15).
ÖZET
Sağlıklı beslenme ile sürekli bir meşguliyet olumsuz psikolojik etkilere sahip olabilir ve bozulmuş beyin fonksiyonu ile bağlantılıdır.
3. Sosyal Etkiler
Ortoreksiyalı bireyler konu yemek olduğunda kontrolü bırakmayı sevmezler (2).
Ayrıca, hangi yiyeceklerin birleştirilebileceğini veya gün içinde belirli anlarda yenebileceğini belirleyen katı, kendi kendilerine koydukları kuralları takip ederler (2).
Bu tür katı yeme alışkanlıkları, akşam yemeği buluşmaları veya dışarıda yemek yeme gibi sosyal etkinliklere katılmayı zorlaştırabilir.
Ek olarak, gıdalarla ilgili müdahaleci düşünceler ve yemek alışkanlıklarının üstün olduğunu hissetme eğilimi, sosyal etkileşimleri daha da karmaşıklaştırabilir (4)
Bu, ortoreksiya teşhisi konan kişiler arasında yaygın görünen sosyal izolasyona yol açabilir (2, 3).
ÖZET
Katı kurallar, istemsiz düşünceler ve ahlaki üstünlük duyguları negatif sosyal etkilere sebep olabilir.
Ortoreksiya Nervoza’nın Üstesinden Nasıl Gelinir?
Ortoreksinin sonuçları, diğer yeme bozuklukları kadar şiddetli olabilir.
Tedavi edilmezse, bir kişinin sağlığına geri dönüşü olmayan zararlar verebilirler.
Ortoreksinin üstesinden gelmenin ilk adımı, varlığını tanımlamaktır.
Bu zor olabilir, çünkü bu bozukluğa sahip bireylerin sağlıkları, refahları veya sosyal işlevleri üzerindeki olumsuz etkilerinden herhangi birini fark etme olasılıkları daha düşüktür.
Bir kişi bu olumsuz etkileri fark ettiğinde, bir doktor, psikolog ve diyetisyenden oluşan multidisipliner bir ekipten yardım almalılardır.
Yaygın tedaviler şunları içerir:
- maruziyet ve tepkinin önlenmesi
- davranış değişikliği
- bilişsel yeniden yapılandırma
- çeşitli rahatlama eğitimi biçimleri
Ancak ortoreksiya için bu tedavilerin etkinliği bilimsel olarak doğrulanmamıştır (4).
Son olarak, ortoreksiya nervoza bilimsel makale olarak geçerli beslenme bilgileri hakkında eğitim, ortoreksiya ile yaşayan insanların yanlışları anlamasına, sınırlamasına ve sonunda ortadan kaldırmasına yardımcı olabilir (16).
ÖZET
Ortoreksiyi tedavi etmenin birkaç yolu daha vardır. Bir sağlık uzmanından yardım istemek şiddetle tavsiye edilir.
Sonuç
Yediğiniz yiyeceklere ve bunların sağlığınızı nasıl etkilediğine “dikkat etmek” genellikle iyi bir şey olarak kabul edilir.
Ancak bazı insanlar için sağlıklı beslenme ile yeme bozukluğu geliştirme arasında ince bir çizgi vardır.
Mevcut sağlıklı diyetiniz sağlığınızı, psikolojinizi veya sosyal yaşamınızı olumsuz etkiliyorsa, odaklarınız ortoreksiye dönüşmüş olabilir.
Bu bozukluğun yaşamı tehdit eden sonuçları olabilir ve hafife alınmamalıdır. Mutlaka doktorunuz, diyetisyeniniz ve psikoloğunuz ile görüşmelisiniz.
Farklı hastalıklar hakkında bilgi sahibi olmak için tıklayın.
Bir yanıt bırakın